Οι πρώτες πρωινές ώρες της πρώτης μέρας του Μαρτίου έφεραν τη συνειδητοποίηση του μεγέθους της καταστροφής. Μούδιασμα, θλίψη, θυμός. Η Ελλάδα βυθίζεται σε συλλογικό πένθος.
Η μωρομάνα Αθηνά, ο χήρος πατέρας Βαγγέλης, ο δημοφιλής στους φίλους του Βάϊος, η πανέμορφη Ιφιγένεια, ο γλετζές Νικήτας, τα δίδυμα κορίτσια με την ξαδέλφη τους στο πρώτο τους ταξίδι με τρένο και στην απαίτηση «μπαμπά θα ταξιδέψουμε μόνες μας» είναι δικά μας παιδιά. Είναι τα αδέλφια, τα ανήψια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι, οι γνωστοί και οι γείτονές μας.
Και η διαδρομή Αθήνα-Θεσσαλονίκη είναι εξίσου οικεία. Αναπόσπαστο μέρος της φοιτητικής ζωής κάποιων, μία εναλλακτική διαδρομή για άλλους και μία όμορφη και ασφαλής εμπειρία για εκείνους που σήμερα βιώνουν τη μαζική δυσφορία, την αίσθηση του αβέβαιου, την ανησυχία και το άγχος. Ο Νταν Ρέϊντενμπεργκ, ειδικός ψυχικής υγείας αναφέρει: «Το συλλογικό τραύμα αλλάζει την ιστορία και τη μνήμη για πολλούς. Αλλάζει τον τρόπο που επεξεργαζόμαστε και βλέπουμε όχι μόνο το τραύμα που βιώθηκε, αλλά και το τι κάνουμε με την ανάμνησή του καθώς προχωράμε».
Θα μπορούσαμε να ήμασταν εμείς. Ο θάνατος και η φρίκη αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, κυριαρχεί η αίσθηση ότι αυτή αφορά κάποιους άλλους. Αντιθέτως, το δυστύχημα των Τεμπών εξαρχής ήταν κοντά, πολύ κοντά μας. Ο κόσμος που έσπευσε να δώσει αίμα, να βοηθήσει εθελοντικά, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι που ένιωσαν τη βαριά σκιά του πένθους να τους τυλίγει.
Παρότι οι υπόλοιποι Έλληνες και οι οικείοι τους παρέμεναν ασφαλείς, είδαν τους εαυτούς τους στα ίδια βαγόνια. Θυμήθηκαν τα ταξίδια που είχαν κάνει εκείνοι. Τον σχεδόν μηχανικό τρόπο με τον οποίο κατέβαιναν ή ανέβαιναν σε ένα μέσο, το οποίο θεωρητικά δεν ενέχει κίνδυνο. Ένα δρομολόγιο, στο οποίο κάποια στιγμή η τύχη θα το έφερνε να μπουν οι ίδιοι, τα παιδιά και οι φίλοι τους.
Η Νάνσυ Ψημενάτου, σύμβουλος ψυχικής υγείας με ειδίκευση στο πένθος και συγγραφέας του βιβλίου «Πένθος – Το ταξίδι στη χώρα του παράδοξου» γράφει: «Ο δημόσιος θρήνος που προκύπτει είναι αποτέλεσμα της ικανότητάς μας να νιώθουμε τον πόνο των άλλων, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να έρθουμε σε επαφή με τα δικά μας προσωπικά πένθη».
Τραγωδία στην εποχή των social media
Σχεδόν σε real time, όλη η χώρα είδε στις τηλεοράσεις και στη συνέχεια στα social media την σύγκρουση και τη φωτιά που στη συνέχεια εκδηλώθηκε. Οι πληροφορίες ήταν τόσο φρικιαστικές, όσο και καταιγιστικές. Τα συντρίμμια, τα θύματα, η λίστα των τραυματιών, το μοιραίο λάθος του σταθμάρχη, η απόγνωση των συγγενών και οι μαύρες σακούλες που έφταναν…
Η εικόνα σχεδόν ανέδιδε τη μυρωδιά της καμμένης σάρκας. Είναι ένα από τα τραύματα που μπορούν να χαρακτηριστούν όχι μόνο συλλογικά, αλλά ακόμα και διαγενεαλογικά. Είναι μια από τις φορές που το βιολογικό στοιχείο αντανακλάται στο πολιτικό. Και ο φόβος της επανάληψης σε όλα τα επίπεδα είναι παρών.
Μετά το πρώτο ή δεύτερο 24ωρο δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αποφάσισαν να αποστασιοποιηθούν. Να αποφύγουν την έκθεση σε αυτή τη φρίκη, θωρακίζοντας έτσι τον εαυτό τους από τις επιπτώσεις, από την κατάθλιψη. «Το να αποφύγουμε να εκθέσουμε τους εαυτούς μας σε ερεθίσματα που μεγεθύνουν το άγχος και δεν προσφέρουν ουσιαστικά κάτι περισσότερο στην ενημέρωση ή τη γνώση γύρω από το θέμα είναι πράξη αυτοπροστασίας. Το να συζητήσουμε με δικούς μας ανθρώπους τα συναισθήματα που μας προκάλεσε όλο αυτό είναι πράξη αυτοφροντίδας».
«Αν μπορώ να δώσω μία συμβουλή, είναι πριν πατήσετε play σε κάποιο βίντεο, πριν κάνετε κλικ σε κάποιο άρθρο, πριν σταθείτε μπροστά σε ένα ρεπορτάζ στην τηλεόραση, αναρωτηθείτε ποια ανάγκη εξυπηρετεί», γράφει σε ανάρτησή της η Φιλιώ Κατσαρού, σύμβουλος ψυχικής υγείας ενηλίκων, εξειδικευμένη στην υποστήριξη γονέων.
Εντέλει, το συλλογικό τραύμα είναι ένα κοινό βίωμα. Τα τελευταία 24ωρα στην Ελλάδα τα βλέμματα όλων είναι στραμμένα στην τραγωδία στα Τέμπη. Αυτή είναι που έχει επισκιάσει όλα τα άλλα. Αυτή είναι που δύναται να επηρεάσει όχι μόνο όσους εμπλέκονται άμεσα, αλλά και τους υπόλοιπους που παρακολουθούν ως μάρτυρες το δραματικό αυτό γεγονός. Μπορεί, μάλιστα, να επιφέρει αλλαγές στον τρόπο που ταξιδεύουμε. Ειδικοί προειδοποιούν ότι το γεγονός αυτό δύναται να περάσει από τη μία γενιά στις επόμενες δρώντας συσσωρευτικά. Για παράδειγμα το τρένο να μη θεωρείται πια ασφαλές και μία φοβία προς αυτό να περνάει από τους γονείς στα παιδιά.
Οι κορυφαίοι ειδικοί στέκονται στο γεγονός ότι όταν μπορέσουμε να το αναγνωρίσουμε και να το ονομάσουμε ως συλλογικό πένθος και τραύμα, τότε μόνο μπορούμε και να το επεξεργαστούμε και να περάσουμε στο επόμενο στάδιο. Ο Ντέιβιντ Κέσλερ, ένας από τους σημαντικότερους ειδικούς στο θέμα του πένθους παγκοσμίως, περιγράφει την επίδραση που έχει το συλλογικό πένθος για μαζικά δυστυχήματα ή καταστροφές. «Το πένθος στις περιπτώσεις αυτές αλλάζει και τον τρίπο που αντιμετωπίζουμε το τι θα φέρει το αύριο. Είμαστε αβέβαιοι. Διαταράσσεται η αίσθηση ασφάλειάς μας. Αισθανόμαστε αυτή την απώλεια ασφάλειας. Πενθούμε σε μικροεπίπεδο και σε μακροεπίπεδο». Ως γνωστόν, όμως, το πένθος έχει στάδια και αναγνωρίζοντάς τα περνάς μέσα από αυτά, όπως περνά κανείς μέσα από ένα τούνελ για να βγεί στο φως…
