Ένας νέος διαστημικός αγώνας έχει ξεκινήσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες με αφορμή την Σελήνη και την εκμετάλλευσή της από την ανθρωπότητα.
Σε σχετικό αφιέρωμά του ο βρετανικός Guardian επιχειρεί να σκιαγραφήσει πώς ο άνθρωπος σκοπεύει να επεκτείνει τα όρια εξερεύνησης του διαστήματος έχοντας πάντα μία σημαντική παράμετρο, την προστασία του περιβάλλοντος ακόμη και σε άλλα ουράνια σώματα όπως η Σελήνη.
Ο Buzz Aldrin, ο δεύτερος άνθρωπος στο φεγγάρι, περιέγραψε το τοπίο στο οποίο πάτησε ως «υπέροχη ερημιά». Οι τοποθεσίες προσεδάφισης του «Απόλλων» ήταν ιδιαίτερα άγονες, κάτι που ήταν, φυσικά, πρόθεση της Nasa. Τα σημεία επιλέχθηκαν, εν μέρει, για την ομαλότητα της επιφάνειας και την έλλειψη ενοχλητικών λόφων, γκρεμών και κρατήρων.
Αλλά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η σεληνιακή έρευνα αποκάλυψε μια πιο πλούσια εικόνα του φυσικού μας δορυφόρου. Σεληνιακοί λάκκοι που χρησιμεύουν ως φεγγίτες οδηγούν σε σωλήνες λάβας αρκετά μεγάλους για να στεγάσουν σεληνιακές βάσεις, οι οποίες θα προστατεύονταν φυσικά από τη διαστημική ακτινοβολία από υπερκείμενους βράχους. Οι βαθιοί κρατήρες στους σεληνιακούς πόλους φιλοξενούν αποθέσεις πάγου, μια πηγή πολύτιμου νερού, οξυγόνου και υδρογόνου. Ορισμένοι συνορεύουν με ψηλές κορυφογραμμές που συλλαμβάνουν τον ήλιο – ζωτικής σημασίας για την ηλιακή ενέργεια – όλο το χρόνο. Μέσα σε όλο αυτό το χώμα και τους βράχους υπάρχουν και άλλοι πολύτιμοι πόροι: τιτάνιο, αλουμίνιο, ήλιο-3, πολύτιμα μέταλλα και σπάνια γήινα στοιχεία.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που διαστημικές υπηρεσίες και ιδιωτικές εταιρείες σχεδιάζουν βάσεις, επιστημονικά πειράματα και εξορυκτικές δραστηριότητες στο φεγγάρι. Δεδομένου του μεγέθους της – η επιφάνεια της Σελήνης είναι σχεδόν τρεις φορές μεγαλύτερη από την Ανταρκτική – ο υπερπληθυσμός μπορεί να φαίνεται μια μακρινή ανησυχία.
Για τους ερευνητές που θέλουν να διαφυλάξουν τις τοποθεσίες εξαιρετικής επιστημονικής σημασίας ή SESI, το άμεσο καθήκον είναι να συμφωνήσουν ποια σημεία χρειάζονται και τι είδους προστασία. «Είναι επιτακτική ανάγκη οι επιστήμονες να κάνουν απολογισμό του γεγονότος ότι αυτά τα επίδοξα επιστημονικά αγαθά απειλούνται και ότι πρέπει να τα προσδιορίσουν προληπτικά ως άξια προστασίας», δήλωσε η δρ Alanna Krolikowski, πολιτική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Μιζούρι και συν-συγγραφέας μιας μελέτης σχετικά με τους κινδύνους για τους SESIs που δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα από τη Βασιλική Εταιρεία.
Η έκθεση ζητά μια πολυδιάστατη προσέγγιση για την προστασία των SESIs. Αναφέρει ότι η προστασία πρέπει να ενσωματωθεί στις διαστημικές πολιτικές που εκπονούνται από τις κυβερνήσεις, οι οποίες μπορούν να εγκρίνουν και να ρυθμίζουν τις δραστηριότητες και να επιβάλλουν τις βέλτιστες πρακτικές. Αυτό είναι πιο επιτακτικό για τις χώρες που έχουν αποστολές με προορισμό το φεγγάρι.
Υπάρχουν δύο μεγάλες διεθνείς προσπάθειες σε εξέλιξη για τη θέσπιση κανόνων για τις σεληνιακές δραστηριότητες, αλλά μέχρι στιγμής καμία από τις δύο δεν δίνει έμφαση στην προστασία των SESIs, προσθέτει η έκθεση.
Η συμφωνία Artemis Accords, μια συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και των χωρών που είναι εταίροι στο αμερικανικό πρόγραμμα εξερεύνησης της σελήνης Artemis, καθορίζει “ζώνες ασφαλείας” γύρω από τον εγκατεστημένο εξοπλισμό, αλλά δεν αναφέρει τίποτα για την προστασία των χώρων πέραν εκείνων που παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον. Οι συμφωνίες επιτρέπουν, ωστόσο, σε ιδιωτικές εταιρείες να εξορύσσουν υλικά με σκοπό το κέρδος. Ό,τι κι αν αποφασίσουν οι συμφωνίες Artemis, η Ρωσία και η Κίνα, οι οποίες συνεργάζονται σε έναν σεληνιακό ερευνητικό σταθμό, δεν πρόκειται να υπογράψουν.
Μια δεύτερη προσπάθεια για τη διακυβέρνηση της σελήνης αναδύεται στην επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τις ειρηνικές χρήσεις του διαστήματος, ή αλλιώς Copuos. Η νέα ομάδα εργασίας της επεξεργάζεται κανόνες για την εξόρυξη φυσικών πόρων από ουράνια σώματα, και υπάρχουν ελπίδες ότι η ομάδα θα επεκτείνει την αρμοδιότητά της ώστε να καλύψει τα SESIs.
Το αν αυτό θα συμβεί, και αν θα συμβεί αρκετά σύντομα για τους αστρονόμους, είναι ένα άλλο θέμα. “Χρειαζόμαστε προστασία των SESI σε χρονικό διάστημα περίπου μισής δεκαετίας για να αποτρέψουμε σημαντικές μορφές μη αναστρέψιμης ζημίας”, δήλωσε ο Krolikowski. “Είναι πραγματικά σημαντικό να φτάσουμε πέρα από τους συνήθεις υπόπτους στα καθιερωμένα διαστημικά κράτη και να οικοδομήσουμε μια πραγματικά παγκόσμια συναίνεση”.
