Ξεκινήσατε το 1989. Αν κάνατε έναν απολογισμό από το ξεκίνημα σας ως γραφείο μέχρι σήμερα, τι θα λέγατε;
Ξεκινήσαμε μόνοι μας, η Λιάνα κι εγώ, σε ένα μικρό ρετιρέ στο Παγκράτι, στη συνέχεια στη Σούτσου στην Πλατεία Μαβίλη, σε έναν μεγαλύτερο χώρο και καταλήξαμε στην ίδια περιοχή, από την άλλη πλευρά της πλατείας, στην Εβρου. Στα χρόνια που πέρασαν το γραφείο αναπτύχθηκε, μεγάλωσε, από τους δυο μας στην αρχή με αναθέσεις μικρών κυρίως έργων και σήμερα σε μια ομάδα είμαστε εξήντα περίπου άτομα, (μαζί και με τον Ρήγα, τον γιο μου), πλέον με δραστηριότητα σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η κινητήρια δύναμη ήταν και είναι το ενδιαφέρον μας για την αρχιτεκτονική. Οι ανεκπλήρωτες προσδοκίες μας -αφού ποτέ το μέλλον δεν θα είναι όπως το σχεδιάζεις- αποτυπώνονται σε κάποια κτίριά μας, περιγεγραμμένες στην υλική τους μορφή που θα υπενθυμίζει, είτε νοητικά είτε συναισθηματικά τις προσπάθειές μας στην αναζήτηση μιας ελπίδας που φέρνει μαζί του ο σχεδιασμός. Υπό αυτή την έννοια υπάρχει ένας αέναος «αγώνας», για την εκπλήρωση του ανεκπλήρωτου -ή του οράματος, όπως θέλετε πείτε το- εκεί είμαστε τώρα.
Ποιες είναι οι πιο σημαντικές στιγμές του γραφείου σας σε διεθνές επίπεδο;
Είναι οι διεθνείς διακρίσεις, η δουλειά μας στο πλαίσιο των έργων των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 2004 λόγω της φύσης της και οι επαφές ή και συνεργασίες μας με ξένα γραφεία. Πιο έντονα έχουν αποτυπωθεί στη μνήμη μου οι συζητήσεις μας με τον Libeskind, με τον Grimshaw και τον Patrik Schumacher, οι επαγγελματικές αλλά και οι πιο χαλαρές, σχετικά με το πώς βλέπουμε οι αρχιτέκτονες την αρχιτεκτονική και πώς η αρχιτεκτονική έχει διαμορφωθεί ως έννοια, αλλά και ως διακύβευμα σε μια χρονική περίοδο που ο κόσμος αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς και απρόβλεπτη πρόγνωση.
Ποιο είναι το στοιχείο του χαρακτήρα σας που απεικονίζεται στη φράση “από τα πιο καλά οργανωμένα ελληνικά αρχιτεκτονικά γραφεία”;
Στην αρχαιότητα με τον όρο «διαλεκτική» εννοούσαν την τέχνη να φτάνει κανείς στην «αλήθεια» μέσα από την αντιπαράθεση των αντιθέτων απόψεων. Ο όρος «διαλεκτική» προέρχεται από το «διαλέγομαι», που σημαίνει συζητώ. Γενικότερα, δηλώνει την αντιπαραβολή των αντιθέσεων και την ανάπτυξη του «διαλόγου» τους, είτε ως εναρμόνιση, είτε ως αναίρεση, είτε ως μια νέα σύνθεσή τους. Αυτόν τον τρόπο αναζήτησης της «αλήθειας», δηλαδή των απαντήσεων στα ερωτήματα που μας απασχολούν, τον θεωρούμε ορθολογικό, οργανωμένο, ουσιαστικό, έτσι επιδιώκουμε να σκεφτόμαστε και να συζητάμε, και έτσι λειτουργούμε.
Ποιες είναι οι αγαπημένες σας τυπολογίες κτιρίων που έχετε δημιουργήσει; Θα μπορούσατε να δώσετε παραδείγματα;
Παρόλο που ποσοστιαία είναι τα λιγότερα στο γραφείο, προσωπικά με ενδιαφέρουν περισσότερο τα έργα μικτής χρήσης, λόγω της προγραμματικής τους πολυπλοκότητας, που συνεπάγεται και αντίστοιχη σχεδιαστική πολυπλοκότητα. Συνήθως πρόκειται για έργα μεγαλύτερης κλίμακας κατ’ επέκταση και η σχέση με το περιβάλλον τους, το αστικό ή όποιο άλλο, αποκτά μεγαλύτερο βαθμό κρισιμότητας. Ενα τέτοιο έργο μας είναι το «Athens LifeTech Park», που τώρα κατασκευάζεται, το οποίο μας έδωσε την ευκαιρία να εξετάσουμε και να εισαγάγουμε σχέσεις στον σχεδιασμό του από πιο ευέλικτες μορφές οργάνωσης, ακριβώς λόγω της λειτουργικής συνθετότητας που έχει.
Ποια είναι τα πρόσφατα ελληνικά projects που αναλάβατε για τα οποία νιώθετε πιο υπερήφανος;
Ενδεικτικά θα έλεγα το «Serpentine House» και το «Kifissias 4-est», ως προς τη γλώσσα τους σε σχέση με το αστικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται και αντίστοιχα με το φυσικό στοιχείο στο πλαίσιο μιας βιώσιμης προσέγγισης που προάγει την ιδέα της αειφορίας.
Υπάρχει κάποιο έργο σας που την ώρα που το προσπερνάτε διερχόμενος αναρωτιέστε: «θα έπρεπε να το είχα σχεδιάσει αλλιώς;»
Ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο και του αρχιτέκτονα το αίσθημα-παγίδα του ανικανοποίητου.
