Η αρχική αρνητική απόφαση ξάφνιασε την Αθήνα, μια και θεωρητικά διανύουμε «άνοιξη» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, μετά και την πρόσφατη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στο Βίλνιους της Λιθουανίας και όσα έγιναν γνωστά. Πολλοί απέδωσαν την απόφαση στη «γραφειοκρατία», αν και θεωρείται βέβαιο ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν θα μπορούσε να προχωρήσει χωρίς το ΟΚ της τουρκικής προεδρίας.
Η αρνητική απόφαση των τουρκικών αρχών έγινε γνωστή στις 21 Ιουλίου με μια λιτή ανακοίνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η οποία, μεταξύ άλλων, ανέφερε: «Γνωρίζεται διά τοῦ παρόντος εἰς τούς ἐνδιαφερομένους εὐσεβεῖς Χριστιανούς ὅτι ἐφέτος δέν θά τελεσθῇ ἡ Θεία Λειτουργία ἐπί τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου εἰς τήν ἱστορικήν Ἱ. Μονήν Παναγίας Σουμελᾶ, καθ᾽ ὅτι δέν ἐδόθη ἡ ἀπαιτουμένη ἄδεια παρά τῶν ἁρμοδίων κυβερνητικῶν ἀρχῶν». Η αρχική απόφαση προκάλεσε την άμεση αντίδραση του υπουργείου Εξωτερικών, που έκανε λόγο για «μία εξόχως δυσάρεστη εξέλιξη», καθώς και ποντιακών οργανώσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. «Θρασύτατη πρόκληση» και «διπρόσωπη πολιτική», είχε χαρακτηρίσει την αρχική απόφαση των τουρκικών αρχών η Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος (ΠΟΕ) σε σχετική ανακοίνωση.
Η αρχική απόφαση του τουρκικού υπουργείου Εσωτερικών άλλαξε μέσα σε τέσσερις ημέρες, παρέχοντας τελικά άδεια στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο να παραβρεθεί και να τελέσει Θεία Λειτουργία στο ιστορικό μοναστήρι του Πόντου, ανήμερα του εορτασμού του. «Μετά χαράς ανακοινούται ότι κατόπιν νεωτέρας αποφάσεως των τουρκικών αρχών παρεσχέθη άδεια τελέσεως Πατριαρχικής Θείας Λειτουργίας κατά την εορτήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εις την Ι. Μονήν Παναγίας Σουμελά», ανέφερε ανακοίνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις 25 Ιουλίου, κάνοντας γνωστή την ανατροπή της αρχικής αρνητικής απόφασης.
Σύμφωνα με πληροφορίες, αργά το απόγευμα της περασμένης Δευτέρας το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ενημερώθηκε προφορικά ότι τελικά θα δοθεί γραπτή άδεια για τον εορτασμό στην Παναγία Σουμελά. Νωρίτερα ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, στη διάρκεια ομιλίας του, είχε ταχθεί δημόσια υπέρ του διαλόγου και της διπλωματίας, στέλνοντας «μήνυμα» σε Μητσοτάκη, Μακρόν και Μπάιντεν, με τους οποίους συνομίλησε στην πρόσφατη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας. «Ας ανοίξουμε χώρο σε διάλογο και διπλωματία. Οι παρεξηγήσεις θα εξαλειφθούν και οι διαφορές θα επιλυθούν», τόνισε μεταξύ άλλων. Αργότερα εκπρόσωπος του υπουργείου Εσωτερικών επικοινώνησε με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ενημερώνοντας ότι θα δοθεί η πολυπόθητη άδεια.
Η τελευταία Θεία Λειτουργία τελέστηκε στην Παναγία Σουμελά τον Δεκαπενταύγουστο του 2022 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, με τη συμμετοχή και του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου. Από το 2010, οπότε και λειτούργησε και πάλι το μοναστήρι ανήμερα του εορτασμού του -μετά από 87 χρόνια σιωπής-, επτά συνολικά φορές τελέστηκε Θεία Λειτουργία, από την οποία μόνο το 2021 απουσίαζε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Την περίοδο 2016-2020 το μοναστήρι ήταν κλειστό για το κοινό λόγω εργασιών αποκατάστασης. Επικίνδυνοι βράχοι στερεώθηκαν με ατσάλινα σχοινιά και τοποθετήθηκαν μεταλλικά φράγματα συγκράτησης βράχων για την ασφάλεια μνημείου και επισκεπτών. Τότε μάλιστα ο Τούρκος πρόεδρος είχε κόψει μέσω τηλεδιάσκεψης -λόγω της πανδημίας του COVID-19- την… κορδέλα των εγκαινίων.
Το 2022 είχαν προκληθεί έντονες αντιδράσεις από βιντεοκλίπ που γυρίστηκε στο εσωτερικό της μονής, με εικόνες που θυμίζουν rave party -μετά από άδεια των τουρκικών αρχών-, με έναν εκ των διοργανωτών να δηλώνει προκλητικά ότι το βίντεο είχε στόχο να αναδείξει τον ιστορικό χώρο. Αντιδράσεις προκλήθηκαν και εντός Τουρκίας, με το υπουργείο Πολιτισμού να πραγματοποιεί ΕΔΕ για το θέμα.
